Üçüncü El Duman: Görünmez ve Kalıcı Bir Halk Sağlığı Tehdidi
Sigara dumanının sağlığa zararları artık herkesçe biliniyor. Ancak, tütün ürünlerinin yaydığı zehirli bulut, içim bittikten sonra da etkisini sürdürüyor. “Üçüncü el duman maruziyeti” olarak adlandırılan bu sinsi tehlike, tütün dumanının ortamdaki yüzeylere, eşyalara ve toza sinerek aylarca, hatta yıllarca kalması ve tekrar solunabilir hale gelmesi anlamına geliyor. Türk Toraks Derneği yetkilileri, bu konunun az bilindiğine ve ciddiye alınmadığına dikkat çekerek, toplum sağlığı için büyük bir risk oluşturduğu uyarısında bulunuyor.
Türk Toraks Derneği Merkez Yönetim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Oğuz Kılınç, bu durumu şu sözlerle açıklıyor: “Bu sinsi tehlike ciddi sağlık sorunlarına neden olabiliyor. Üçüncü el duman, pasif içicilikten farklı ve daha kalıcı bir maruziyet biçimidir.”
İkinci El Değil, “Üçüncü El” Duman Nedir?
Pasif içicilik olarak bilinen ikinci el duman maruziyeti, başkasının içtiği sigara, nargile, elektronik sigara veya ısıtılmış tütün ürününün dumanını solumaktır. Üçüncü el duman ise, bu ürünler kullanıldıktan çok sonra bile devam eden bir kirliliktir. Dumanın içerdiği binlerce kimyasal madde ve partikül, ortamdaki halılara, perdelere, duvar kağıtlarına, mobilyalara, giysilere, oyuncaklara ve hatta ev tozuna yapışır ve burada uzun süre kalır. Zamanla, bu yüzeylerden tekrar havaya karışabilir, tozla birlikte solunabilir veya cilt temasıyla vücuda girebilir.
Bilim Ne Diyor? Rakamlar ve Çarpıcı Gerçekler
Yapılan bilimsel araştırmalar, üçüncü el dumanın ne kadar inatçı ve yaygın olduğunu gözler önüne seriyor:
- Bir odada sigara içildikten sonra pencereler açılıp havalandırılsa bile, 12 saat sonra havada zehirli partiküllerin asılı kalmaya devam ettiği tespit edilmiştir.
- Halı, perde ve duvar kağıdı gibi yüzeylerde, dumana maruz kaldıktan aylar sonra yapılan analizlerde nikotin ve NNK gibi güçlü kanserojen maddelere rastlanmıştır. Bazı çalışmalar, bu maddelerin üç ay sonra bile yüzeylerde tespit edilebildiğini ortaya koymuştur.
- Bu kimyasal kalıntılar yalnızca içildikleri ortamla sınırlı kalmaz. Apartman havalandırma boşluklarından veya duvar aralarından sızarak, hiç sigara içilmeyen komşu dairelere bile ulaşabilir. Bu, kişinin kendi evinde sigara içmese bile başka bir daireden gelen üçüncü el dumana maruz kalabileceği anlamına gelir.
- Toplu taşıma araçları da büyük risk taşır. Örneğin, taksilerde yapılan bir çalışmada, araç koltuk döşemelerinde yüksek yoğunlukta NNK kanserojeni tanımlanmıştır.
Kimler Daha Fazla Risk Altında?
Üçüncü el duman, özellikle belirli gruplar için çok daha tehlikelidir. Türk Toraks Derneği Tütün Kontrolü Çalışma Grubu Sekreteri Dr. Remziye Can, en savunmasız grubun çocuklar ve bebekler olduğunu vurguluyor. Çocuklar, zamanlarının çoğunu zeminde oynayarak geçirir, halı ve mobilyalara sık sık dokunur ve ellerini ağızlarına götürürler. Bu da, onları yüzeylerde biriken zehirli kimyasallara doğrudan maruz bırakır. Ayrıca, ciltleri daha hassas olduğu için emilim daha yüksek olabilir.
Sağlık Üzerindeki Yıkıcı Etkileri
Üçüncü el duman maruziyeti, pasif içicilik gibi, vücutta çok çeşitli ve ciddi hasarlara yol açabilir. Bu etkiler arasında:
- Solunum yolu problemleri: Astım ataklarının tetiklenmesi, kronik bronşit gibi solunum hastalıklarının kötüleşmesi.
- Bağışıklık sisteminin zayıflaması: Enfeksiyonlara karşı direncin düşmesi, hastalık riskinin artması ve iyileşme süreçlerinin yavaşlaması.
- Kanser riskinde artış: İçerdiği NNK gibi maddeler nedeniyle, özellikle DNA ve hücresel düzeyde hasara neden olarak uzun vadede kanser riskini yükseltir.
- Kulak ağrıları, sık baş ağrıları ve alerjik reaksiyonlar.
Dr. Remziye Can’ın altını çizdiği gibi: “Bu kalıntılar; silmek, yıkamak ya da havalandırmak gibi sıradan temizlik faaliyetleri ile ortadan kaldırılamamaktadır. Uzun yıllar yaşanılan ortamlarda varlıklarını sürdürmeye devam etmektedirler.”
Elektronik Sigara ve Isıtılmış Tütün Ürünleri Masum Değil
Toplumda yaygın bir yanılgı, elektronik sigara veya ısıtılmış tütün ürünlerinin geleneksel sigaraya göre daha az zararlı olduğu yönündedir. Ancak uzmanlar uyarıyor: Türü ne olursa olsun, nikotin içeren tüm ürünler üçüncü el duman riski taşır. Bu ürünlerden yayılan kimyasal buhar ve partiküller de benzer şekilde yüzeylere yapışarak kalıcı toksik bir tabaka oluşturabilir.
Peki Ne Yapmalı? Korunmanın Tek Kesin Yolu
Uzmanların hemfikir olduğu en kritik nokta, bu riski önlemenin en etkili yolunun tütün ve nikotin ürünlerinden tamamen kaçınmak olduğudur. “Evin içinde içmemek” çözüm değildir, çünkü duman ve koku eşyalara siner. Kapalı alanlarda (ev, araba) kesinlikle sigara içilmemeli, içilen ortamlardan uzak durulmalıdır. Toplumun bu konuda bilinçlendirilmesi, kapalı alanlarda tütün kullanımını önleyen yasal düzenlemelerin genişletilmesi ve etkin denetim mekanizmalarının hayata geçirilmesi büyük önem taşımaktadır.
Özetle, pasif içicilikle mücadelenin ötesine geçip, görünmez ve kalıcı bir tehdit olan üçüncü el dumana karşı da uyanık olmak gerekiyor. Kendinizin ve sevdiklerinizin sağlığı için atılabilecek en güçlü adım, sigarayı bırakmak ve tütün dumanından arınmış temiz bir çevre talep etmektir.
Haber, Türk Toraks Derneği yetkilileri Prof. Dr. Oğuz Kılınç ve Dr. Remziye Can’ın açıklamaları ile bilimsel araştırma bulgularına dayanarak hazırlanmıştır.