NASA’nın Mars Gözlemcisi MAVEN ile İletişim Kesildi: Görev ve Gelecek Ne Olacak?
Derin uzaydaki sessizlik, on yıllık kritik bir bilimsel görevin akıbetini sorgulatıyor.
NASA’nın Mars keşif ekibi, uzay ajansının en değerli yörünge araçlarından biri olan MAVEN (Mars Atmosphere and Volatile EvolutioN) uzay aracıyla beklenmedik ve endişe verici bir iletişim kesintisi yaşadı. Uzay aracı, 6 Aralık tarihinde planlanan bir rutin periyodun ardından, Mars’ın gölgesinden çıktıktan sonra Dünya’ya beklenen sinyali göndermedi. Bu sessizlik, aracın 2014’te Mars yörüngesine yerleşmesinden bu yana kaydedilen en ciddi operasyonel sorunlardan biri olarak kayıtlara geçti.
NASA’nın Derin Uzay Ağı (DSN), Kaliforniya, Madrid ve Canberra’daki devasa antenleriyle sürekli olarak uzay aracını dinlemesine rağmen, herhangi bir telemetri (sistem durumu verisi) veya sinyal alınamadı. Kesintiden hemen önce, MAVEN’in Mars’ın arkasına girmeden gönderdiği son veriler, aracın tüm alt sistemlerinin normal ve planlandığı gibi çalıştığını gösteriyordu. Bu durum, sorunun gezegenin arkasındaki geçiş sırasında veya hemen sonrasında ortaya çıktığına işaret ediyor.
NASA’dan yapılan resmi açıklamada, mühendislik ve operasyon ekiplerinin, iletişim kesintisinin nedenini belirlemek için yoğun bir şekilde çalıştığı vurgulandı. Olası nedenler arasında, aracın bilgisayar sisteminde yaşanan bir geçici veya kalıcı arıza, güç sistemlerinde bir kesinti, iletişim anteninde bir hizalama sorunu veya yüksek enerjili bir kozmik parçacığın neden olduğu bir “tek hata” (single-event upset) olabileceği değerlendiriliyor. Kurum, yeni bilgiler elde edildikçe kamuoyunu güncelleyeceğini taahhüt etti.
MAVEN: Mars’ın Kaybolan Atmosferinin Dedektifi
Kasım 2013’te fırlatılan ve Eylül 2014’te Kızıl Gezegen’in yörüngesine kusursuz bir şekilde yerleşen MAVEN, adeta bir gezegen dedektifi gibi çalışıyor. Birincil bilimsel görevi, Mars’ın üst atmosferini ve iyonosferini incelemek. Amaç, Güneş’ten gelen rüzgarların ve radyasyonun, gezegenin atmosferini uzaya nasıl ve ne hızda süpürdüğünü anlamak. Bu süreç, bir zamanlar daha kalın ve sıcak bir atmosfere sahip olduğu düşünülen Mars’ın, bugünkü soğuk ve ince atmosferli haline nasıl evrildiğinin anahtarını taşıyor.
Bilim insanları, bu kaybın mekanizmalarını çözmenin, gezegenin geçmiş iklimi, yüzeyinde akarsular ve göller oluşturacak kadar bol olan suyun akıbeti ve dolayısıyla eski yaşanabilirlik potansiyeli hakkında devrim niteliğinde bilgiler sunduğunu belirtiyor. MAVEN, bu on yıllık görevi boyunca, Mars’ın manyetik alanı, atmosferik kaçış oranları ve Güneş fırtınalarının gezegen üzerindeki etkilerine dair binlerce veri seti topladı.
Ancak MAVEN’in önemi yalnızca bilimsel keşiflerle sınırlı değil. Uzay aracı, NASA’nın Mars yüzeyindeki keşif ailesi için hayati bir iletişim merkezi işlevi görüyor. Curiosity ve Perseverance gezginleri ile InSight iniş aracı gibi robotik kaşifler, topladıkları verilerin büyük bir kısmını Dünya’ya iletmek için MAVEN’i bir uzay rölesi olarak kullanıyor. MAVEN’in iletişim kapasitesi, Mars yüzey operasyonlarının verimliliğini ve bilimsel veri akışını doğrudan etkiliyor.
Geçtiğimiz yıl, Mars yörüngesindeki 10. yılını kutlayan MAVEN, birincil görev süresini çoktan aşmış, “uzatılmış görev” (extended mission) kapsamında çalışmaya devam eden bir uzay aracıydı. Bu süre zarfında hem ana bilimsel hedeflerini tamamlamış hem de mühendislik açısından son derece dayanıklı olduğunu kanıtlamıştı. Yaşanan bu ani iletişim kaybı, aracın beklenen operasyonel ömrünü daha da uzatma umutlarını şimdilik belirsizliğe sürüklüyor.
NASA ekipleri, muhtemelen uzay aracına komut göndermek ve onu farklı modlara almak için çeşitli protokolleri deneyecek. Eğer MAVEN güvenli bir moda (safe mode) geçtiyse, belirli aralıklarla Dünya’ya sinyal göndermeye yeniden başlayabilir. Ancak, sorun daha karmaşıksa, on yıldır süren bu tarihi görevin sonuna gelinmiş olabilir.