Küresel Zeytinyağı Fiyatlarındaki Tırmanışın Arkasındaki Sert Gerçek: Üretim Çöküyor, Uzmanlar Alarmda

Dünya mutfaklarının vazgeçilmezi, sağlıklı yaşamın simgesi zeytinyağı, tarihinin en sıkıntılı dönemlerinden birini yaşıyor. Sadece birkaç yıl öncesine kadar istikrarlı bir seyir izleyen küresel zeytinyağı piyasası, art arda gelen şoklarla sarsılıyor. Ancak bu kez durum, geçici bir arz-talep dengesizliğinin çok ötesinde; iklim değişikliğinin tarım üzerindeki acımasız yüzünü ve tedarik zincirlerindeki kronik maliyet enflasyonunu tüm çıplaklığıyla ortaya koyan yapısal bir krizle karşı karşıyayız. Uluslararası uzmanlar, tüketicileri, önümüzdeki aylarda beklenen yeni fiyat artışı dalgalarına karşı acilen tedbir almaya çağırıyor.

Rakamlarla Çöküş: Akdeniz’in “Yeşil Altını” Kuruyor

Küresel zeytinyağı üretiminin kalbi olan Akdeniz havzası, adeta bir iklim felaketi ile boğuşuyor. Uluslararası Zeytin Konseyi’nin (IOC) son verileri, dünya genelindeki üretimin son iki sezonda keskin ve endişe verici bir düşüş kaydettiğini gözler önüne seriyor. Bu düşüşün merkez üssü, dünya üretiminin yaklaşık %70’ini tek başına karşılayan İspanya. Ülkenin güneyindeki Andalusia bölgesi, tarihi kuraklık ve ardından gelen benzeri görülmemiş sıcak hava dalgaları nedeniyle rekoltede çift haneli yüzdelik kayıplar yaşadı. İtalya’nın Puglia bölgesi ise Xylella fastidiosa bakterisinin yıllardır süren tahribatına bir de iklimsel stresin eklenmesiyle zor günler geçiriyor. Yunanistan, Tunus ve Portekiz gibi diğer önemli üreticiler de benzer zorluklardan nasibini alıyor.

Tarım ekonomisti Dr. Marco Ricci, bu durumun eşi görülmemiş bir küresel etki yarattığını vurguluyor: “Normalde, bir bölgedeki düşük üretim, diğer bir bölgenin iyi rekoltesiyle telafi edilebilir. Ancak şu anki senaryo tam bir felaket senaryosu. Tüm büyük üretici ülkeler aynı anda aşırı hava olayları, kuraklık ve hastalık gibi faktörlerin pençesinde. Bu senkronize düşüş, piyasada telafisi mümkün olmayan bir arz açığı yaratıyor. 2024-2025 sezonu, talebin karşılanamadığı, stokların eridiği ve fiyatların her an yeni zirveler arayabileceği bir dönem olacak.”

Maliyet Sarmalı: Enerjiden Ambalaja Her Şey Pahalı

Krizin bir ayağı iklim, diğer ayağı ise küresel ekonomi. Zeytinyağının şişelenmiş bir ürün olarak raflara ulaşması, giderek daha pahalı bir sürece dönüşüyor. ABD merkezli gıda piyasaları uzmanı Jonathan Hale, maliyet enflasyonunun boyutlarını şu sözlerle açıklıyor: “Üretim maliyetleri çok yönlü bir artış içinde. Öncelikle, sulama ve zeytinyağı işleme tesislerinde kullanılan enerjinin maliyeti son iki yılda katlanarak arttı. İkincisi, cam şişe, kapak ve etiket gibi ambalaj malzemelerinin fiyatları küresel tedarik zinciri sorunları nedeniyle rekor seviyede. Üçüncüsü, bu ağır şişeleri ihraç etmek için gereken lojistik ve nakliye masrafları hala yüksek seyrediyor. Tüm bu maliyetler, nihai tüketici fiyatına yansımak zorunda.”

Hale, zeytinyağının artık bir lüks değil, özellikle Akdeniz diyetinin benimsendiği ülkelerde temel bir gıda maddesi olduğunun altını çiziyor. Ancak bu temel ihtiyacın karşılanmasının maliyeti hızla yükseliyor: “Perakendeciler şimdiye kadar bir miktar maliyeti kendi marjlarında eritmeye çalıştı. Ancak bu sürdürülebilir değil. Tedarik zincirinin her halkasındaki bu baskı, market raflarında ikinci, hatta üçüncü bir fiyat artışı dalgası olarak karşımıza çıkacak. Bu bir ‘eğer’ değil, bir ‘ne zaman’ sorusu.”

Uzmanlardan Tüketiciye Ortak ve Acil Tavsiye: Bilinçli Stoklama

Farklı coğrafyalardan tarım ekonomistleri, gıda piyasası analistleri ve tedarik zinciri uzmanlarının ortak görüşü, tüketicilerin proaktif davranması gerektiği yönünde. Öneri, panik alışverişi veya spekülatif birikim değil; bilinçli ve planlı bir stok yönetimi.

Uzmanların gerekçeleri şu dört temel noktada toplanıyor:

• Arz Daralması Devam Edecek: Önümüzdeki hasat sezonu için erken tahminler, iklim koşullarında köklü bir iyileşme olmazsa üretimin toparlanamayacağını gösteriyor. Mevcut stoklar hızla tükeniyor.
• Maliyetler Düşmüyor: Enerji ve lojistik maliyetlerindeki yüksek seyir, üretici ve ihracatçıların üzerindeki baskıyı sürdürecek.
• İhracat Talebi Yüksek: ABD, Brezilya, Çin gibi geleneksel olmayan pazarlardaki talep artışı, kısıtlı küresel arz üzerinde ek bir rekabet baskısı oluşturuyor.
• Kış Ayları Öncesi Kritik Dönem: Zeytinyağı tüketiminin genellikle arttığı soğuk aylar öncesinde, piyasadaki fiyat hareketliliğinin daha da artması bekleniyor.

Bu nedenle, özellikle zeytinyağını düzenli olarak mutfağında kullanan haneler için, kaliteli bir markadan, son kullanma tarihi uzun, birkaç aylık ihtiyacı karşılayacak miktarda zeytinyağı almak, önümüzdeki dönemde oluşabilecek şok fiyat artışlarına karşı bir korunma yöntemi olarak öne çıkıyor.

Sonuç: Daha Büyük Bir Resmin Parçası

Zeytinyağındaki bu kriz, aslında iklim değişikliğinin gıda güvenliği ve gıda enflasyonu üzerindeki somut ve yakıcı etkisinin sadece bir örneği. Akdeniz’in binlerce yıllık tarım kültürünün bel kemiği olan zeytin ağaçları, değişen iklim koşullarına adapte olmakta zorlanıyor. Bu durum, sadece ekonomik bir mesele değil, aynı zamanda kültürel ve ekolojik bir tehdit anlamına geliyor. Tüketiciler kısa vadede cep yanığına hazırlıklı olurken, uzun vadede sürdürülebilir tarım uygulamalarına, su yönetimine ve iklim dirençli tarıma yapılan yatırımların aciliyeti bir kez daha tüm çıplaklığıyla ortaya çıkıyor. Zeytinyağı fiyatlarındaki her artış, aslında gezegenimizin geleceği için ödenmekte olan bedelin küçük bir yansıması.