Ticaret Bakanlığı’nın Servis Ücreti Kararı: Tüketici Şeffaflığı mı, Çalışan Gelir Krizi mi?
Ticaret Bakanlığı’nın restoran, kafe ve lokantalarda yaygın olarak uygulanan otomatik servis ücretini sonlandırma kararı, Türkiye’nin hizmet sektöründe adeta bir sismik dalga etkisi yarattı. Karar, tüketici cephesinde uzun süredir tartışılan bir şeffaflık sorununa çözüm getirirken, sektörün bel kemiği olan garson, komi ve diğer servis personeli ile işletme sahiplerini derin bir belirsizliğe ve endişeye sürüklüyor. Bu düzenleme, sadece bir fatura kaleminin kaldırılması değil, sektördeki gelir dağılımı, işletme maliyetleri ve tüketici-alışveriş ilişkisini yeniden tanımlayacak köklü bir değişimin başlangıcı olarak yorumlanıyor.
Tüketici Cephesinde Şeffaflık Zaferi, Fakat…
Bakanlık kararıyla birlikte, vatandaşlar artık menüde görünen fiyatlar dışında, hesaba sonradan eklenen ve çoğu zaman yüzde 10 ila 15 oranında olan servis ücretini ödemek zorunda kalmayacak. Bu uygulama, özellikle turistlerin ve düzenli olarak dışarıda yemek yiyen tüketicilerin sıkça şikayet ettiği, “gizli maliyet” algısını ortadan kaldırmayı hedefliyor. Tüketici dernekleri ve vatandaşlar arasında karar, hesap şokunu önleyecek ve daha sade, anlaşılır faturalandırma sağlayacak olumlu ve çağdaş bir adım olarak büyük destek görüyor. Kamuoyundaki memnuniyet, ödenen paranın tam olarak ne için ödendiğinin netleşmesi fikrine dayanıyor.
Servis Çalışanları İçin Gelir Fırtınası: 8-10 Bin Liralık Kayıp Kapıda
Ancak, kararın perde arkasında, sektörün en önemli paydaşlarından biri olan servis personeli için ciddi bir ekonomik tehdit bulunuyor. Pandemi sonrası dönemde, artan maliyetlerle baş etmeye çalışan birçok işletme, asgari ücret üzerinden çalışan personelin gelirini dengelemek için servis ücretini bir ek gelir mekanizması olarak kullanmaya başlamıştı. Zaman içinde bu uygulama, çalışanların aylık bütçesinin vazgeçilmez bir parçası haline geldi.
Sektör temsilcilerinin ve çalışanların aktardığına göre, mevcut sistemde aylık brüt geliri yaklaşık 50 bin lira olan bir garsonun, 8 bin ile 10 bin lira arasındaki kısmı doğrudan toplanan servis ücretlerinden oluşuyor. Bu ek gelirin ortadan kalkması, birçok çalışan için hayat pahalılığı karşısında ayakta durmayı iyice zorlaştıracak bir gelir kaybı anlamına geliyor. Garsonlar, uzun süredir bu gelir modeline göre hayatlarını ve harcamalarını planladıklarını belirterek, seslerini duyurmaya çalışıyor: “Madem servis ücreti kaldırılıyor, o zaman maaşlarımız da düşmesin”. Bu çağrı, Türkiye’nin en geniş istihdam alanlarından biri olan hizmet sektöründe yankı bularak, sendikaların ve sektör derneklerinin gündemine oturdu.
İşletmeler İkili Bir Baskı Altında: Maliyetler ve Masa İşgali
Karar, işletme sahipleri için de çok boyutlu bir zorluklar yumağı oluşturuyor. Bir yanda, çalışanlarının gelir kaybını telafi etmek için maaşları artırma baskısı, diğer yanda ise şeffaf fiyatlandırma ile rekabet edebilirliği koruma gerekliliği var. Daha da önemlisi, birçok işletme için servis ücreti, sadece personele ek gelir sağlamanın ötesinde bir işleve sahipti.
Bu ücretlerin bir kısmı, işletmeler tarafından personel kıyafetleri, temizlik ve hijyen malzemeleri, servis ekipmanlarının yenilenmesi ve personel eğitim giderleri gibi operasyonel maliyetleri karşılamak için kullanılıyordu. Bu kalemin ortadan kalkması, işletmelerin bu maliyetleri ya fiyatlara yansıtmasını ya da başka alanlarda kesintiye gitmesini gerektirecek.
Özellikle kafe işletmecileri, kararın beklenmeyen bir başka sonucuna dikkat çekiyor. İstanbul Beylikdüzü’nde bir kahve zinciri işletmecisi olan Serkan Kuloğlu, Türkiye Gazetesi’ne yaptığı açıklamada, küçük işletmeler için asıl sorunun “masa işgali” olduğunu vurguladı. Kuloğlu, “Tek bir çay veya kahve siparişiyle saatlerce masa kapatan, hatta dışarıdan getirdikleri yiyecek-içecekleri tüketen müşteriler oluyor. Bu, iş döngümüzü yavaşlatıyor ve yeni müşteri kaybına yol açıyor. Servis ücreti, bir nevi bu potansiyel kayıplara karşı bir emniyet supabı işlevi görüyordu” diyerek, bu korumanın kalkmasıyla işletmelerin nasıl bir çözüm bulacağının belirsizliğini ifade etti.
Uzmanlar ve Sektör: “Adil ve Dengeli Bir Geçiş Modeli Şart”
Ekonomi ve işletme uzmanları, servis ücreti uygulamasının kaldırılmasının tüketici hakları ve şeffaflık açısından doğru olduğu konusunda hemfikir. Ancak, bu düzenlemenin tek başına yeterli olmadığını, beraberinde kapsamlı bir geçiş planının getirilmesi gerektiğini ısrarla vurguluyorlar. Bu planın temel taşları; çalışanların maaşlarının reel kayba uğramayacak şekilde yeniden düzenlenmesi, işletmelere maliyet yönetimi konusunda esneklik sağlanması ve nihayetinde tüketiciye kaliteli hizmetin kesintisiz sunulmaya devam etmesi olarak sıralanıyor.
Çalışanların talebi net: Servis ücreti kalkıyorsa, bu kayıp, işverenler ve gerekirse sektörel düzenlemelerle devlet tarafından telafi edilmeli. İdeal senaryo, şeffaf fiyatlandırma ile adil ücretlendirmenin bir arada yürütülebildiği bir modelin hayata geçirilmesi. Sektör temsilcileri, Bakanlık, işveren örgütleri, çalışan sendikaları ve tüketici derneklerini bir araya getirecek bir diyalog sürecinin acilen başlatılması çağrısında bulunuyor.
Önümüzdeki haftalar ve aylar, bu tarihi kararın pratikte nasıl sonuçlar doğuracağını gösterecek. Restoranların menü fiyatlarını ne ölçüde revize edeceği, çalışanların sözleşmelerinde nasıl değişiklikler yapılacağı ve tüketicilerin bu yeni düzene nasıl tepki vereceği, Türkiye’nin yeme-içme kültürünü ve hizmet sektörünün ekonomik dinamiklerini uzun süre etkileyecek bir dönüşümün ipuçlarını verecek. Tek gerçek, değişimin kaçınılmaz olduğu; asıl mesele ise bu değişimin kimseyi mağdur etmeden, adil ve sürdürülebilir bir şekilde yönetilip yönetilemeyeceği.
