Kozmosun Dev Çarkı: Astronomlar Evrenin En Büyük Dönen Yapısını Ortaya Çıkardı

Gökbilimciler, uzay-zaman dokusunu delen devasa bir kozmik iplikçiğin, içindeki yüzlerce galaksiyle birlikte muazzam bir hızla döndüğünü keşfetti. Bu bulgu, galaksilerin ve evrenin büyük ölçekli mimarisinin anlaşılmasında bir dönüm noktası niteliğinde.

Evrenin derinliklerine uzanan gözlemler, beklenmedik ve akılları zorlayan bir manzara ortaya koydu. Dünyanın dört bir yanındaki gözlemevlerinden ve uzay teleskoplarından gelen verileri bir araya getiren uluslararası bir araştırma ekibi, evrende şimdiye kadar rastlanan en büyük dönen yapılardan birinin varlığını kanıtladı. Bu keşif, yalnızca bir rekoru işaret etmekle kalmıyor, aynı zamanda bizim de içinde yer aldığımız Samanyolu Galaksisi gibi yapıların kökenlerine dair kritik ve yepyeni ipuçları sunuyor.

Keşfin kalbinde, uzayda incecik, devasa bir hat boyunca sıralanmış 280’den fazla galaksi bulunuyor. Ancak bu galaksiler rastgele dağılmış değil. Aksine, gaz, toz ve gizemli karanlık maddeden oluşan devasa bir kozmik iskeletin, bir “kozmik filamentin” içine gömülü durumdalar. Araştırmacıların tanımlamasıyla bu yapı, tıpkı devasa bir kozmik oklava gibi kendi ekseni etrafında dönüyor. Bu, bir bütün olarak bir filamentin dönüşünün ilk kesin gözlemi ve ölçeği itibarıyla evrende benzeri görülmemiş bir olgu.

Keşif, doğrudan gözlemin zor olduğu bir sürecin sonucunda geldi. Ekip, öncelikle bu dev filamentin içindeki, hidrojen gazı bakımından son derece zengin olan ve bu nedenle genç galaksiler olarak kabul edilen 14 önemli galaksiye odaklandı. Bu 14 galaksi, yaklaşık 5 milyon ışık yılı uzunluğunda daha dar bir hat üzerinde diziliydi. Modern spektroskopik teknikler ve güçlü teleskoplar sayesinde, bu galaksilerin uzaydaki hareketleri ilk kez tam üç boyutlu olarak haritalandırılabildi.

“Verileri analiz ettiğimizde gördüğümüz şey bizi hayrete düşürdü,” diyor araştırma ekibinden bir astrofizikçi. “Filamentin merkez çizgisinin bir tarafındaki galaksiler bizden uzaklaşırken, diğer taraftakiler bize doğru hareket ediyordu. Bu, tıpkı bir eksen etrafında dönen dev bir çubuk gibi, tüm yapının katı bir şekilde döndüğünün açık bir kanıtıydı.”

Daha da çarpıcı olan, bu galaksilerin çoğunun kendi eksenleri etrafındaki dönüş yönlerinin (sarmal kollarının dönüşü gibi), içinde bulundukları dev filamentin dönüş yönüyle ayni hizada olması. Bu uyum, kozmik ölçekteki bu dönüş hareketinin galaksilerin kendi oluşum ve evrimlerini doğrudan etkilemiş olabileceğini düşündürüyor. Projede yer alan Prof. Jarvis, gözlemlenen 14 galaksiden elde edilen bu bulgunun, filament içindeki diğer yaklaşık 280 galaksi için de büyük olasılıkla geçerli olduğunu belirtiyor.

Genç Bir Evrenin Fosil Kaydı: Neden Bu Kadar Önemli?

Bu devasa dönen yapıyı bu kadar değerli kılan şey, onun nispeten “genç” ve bozulmamış bir durumda olması. İçindeki galaksilerin büyük bölümü, bol miktarda hidrojen gazı içeriyor. Hidrojen, yıldızların temel yakıtıdır. Bu da söz konusu galaksilerin, aktif bir şekilde yeni yıldızlar doğurdukları ve evrimlerinin erken, dinamik aşamalarında oldukları anlamına geliyor.

Bu özellikleri, onu astronomlar için eşsiz bir “doğal laboratuvar” haline getiriyor. Samanyolu gibi olgun galaksiler, milyarlarca yıllık karmaşık etkileşimler, birleşmeler ve evrim süreçleri geçirmiştir. Bu süreçler, kökenlerine dair izleri büyük ölçüde silmiş veya karmaşık hale getirmiştir. Ancak bu yeni keşfedilen filament, galaksilerin, bu dev kozmik ağın iplikçikleri içinde nasıl doğduğunu, büyüdüğünü ve dönmeye başladığını adeta dondurulmuş bir şekilde gözler önüne seriyor.